Si Itali e Jugut (Jugore), ne besojmë se identiteti lidhet thellë me diversitetin a shumëllojshmërinë: me aftësinë për ta pranuar atë, për ta respektuar, për ta mbrojtur dhe për ta bërë një vlerë të përbashkët. Një nga fushat në të cilat diversiteti shfaqet më qartë, ka të bëjë me pakicat gjuhësore.
Departamenti i Minoriteteve të Italisë Jugore, kryesuar nga Dr. Cataldo Pugliese, synon të promovojë mbrojtjen e minoriteteve në Itali, në mënyrë që t’u garantohen njohjet e drejta nga institucionet qendrore dhe ato rajonale.
Republika italiane është një nga paktat Shtetet evropiane që mbron shprehimisht pakicat gjuhësore në Kushtetutën e saj me Art. 6. Ky i fundit zbatohet me ligjin kuadër 482/1999 (“Rregullorja për mbrojtjen e pakicave gjuhësore-historike”), ku njihen 12 minoritete të ndryshme. Përfaqësuesit e komunitetit Arbëresh përfaqësojnë shprehjen më të lartë të integrimit social në Evropë prej më shumë se pesë shekujsh.
Ligji i vitit 1999 përmend një nivel themelor ndërhyrjeje, lidhur me promovimin dhe zbatimin e projekteve kombëtare e lokale, bazuar në studimin e gjuhëve referuese dhe traditave kulturore.
Sistemi juridik italian, në këtë drejtim, është i frymëzuar nga parimet evropiane. Por pikërisht në këtë kontekst lindin çështjet kritike të vendit tonë. Ekzistojnë dy traktate kryesore ndërkombëtare të nxjerra nga Këshilli i Evropës për mbrojtjen e pakicave gjuhësore dhe, në të dyja rastet, situata italiane është problematike:
1) Konventa kuadër për Mbrojtjen e pakicave kombëtare, e cila ka hyrë në fuqi në vitin 1998. Italia e ka nënshkruar dhe ratifikuar Konventën, e cila parashikon që Komiteti i Këshillit të Evropës t’i viziton Shtetet që kanë ratifikuar traktatin për të verifikuar mbrojtjen efektive të pakicave, përpara se të lëshojë një raport zyrtar. Me kalimin e viteve, del se Italia është thirrur vazhdimisht nga Evropa për mbrojtje joefikase dhe fonde të pamjaftueshme për mbrojtjen e pakicave gjuhësore.
2) Karta Evropiane për Gjuhët Rajonale ose të Pakicave, gjithnjë e vitit 1998, nënshkruar edhe nga Italia në vitin 2000, ka marrë përsipër të ratifikojë Kartën duke renditur të gjitha gjuhët rajonale ose të pakicave për të cilat zbatohen masat e mbrojtjes dhe të promovimit. Megjithatë, ky ratifikim nuk u bë kurrë, pavarësisht se Italia kishte një listë të gjuhëve të përmendura në ligjin e vitit 1999.
Promovimi i diversitetit gjuhësor, mbrojtja e minoriteteve dhe vlerësimi i kulturave të tyre janë synime që padyshim kanë nevojë për një rritje të burimeve financiare të dedikuara enkas, që duhet të orientohen drejt një sërë nismash konkrete.
Promovimi, për shembull, në aksesin e kanaleve a rrjetave të informacionit si televizioni, radio dhe interneti. Me përjashtim të Valle d'Aosta (minoriteti francez), të Bolzanos (minoriteti gjerman) dhe të Friuli Venezia Giulia (minoriteti slloven), gjuhët e njohura nga ligji i 1999 nuk janë të barabarta në mënyrë efektive: format e shprehjes zyrtare hasin në rezistencë dhe presion. Mungon një organizim unitar politiko-institucional i përfaqësimit.
Italia Jugore qëndron përkrah pakicave gjuhësore, ajo do të luftojë për t'i mbrojtur dhe përmirësuar ato, duke promovuar përdorimin e tyre me shkrim dhe gojë, publikisht e privatisht, në çdo fushë si në: arsimin shkollor, drejtësi, media, ekonomi. Sepse të mbrosh një gjuhë do të thotë të mbrosh një histori, çdo histori, të mbrosh trashëgiminë e paprekshme, më të brishtën, por edhe më fisniken.
Testo tradotto in italiano
Minoranze: ogni lingua è un'identità, una storia, un racconto di culture di ogni spazio
Ogni lingua è identità, storia, racconto delle culture in ogni spazio e memoria di ogni tempo. Come Italia del Meridione, crediamo che l’identità si leghi profondamente alla diversità: alla capacità di accoglierla, rispettarla, tutelarla e renderla valore condiviso. Uno degli ambiti in cui le diversità si manifestano in maniera più evidente riguarda le minoranze linguistiche. Il Dipartimento Minoranze di Italia del Meridione, presieduto dal dott. Cataldo Pugliese, mira alla promozione della tutela delle minoranze in Italia, affinché vengano garantiti i giusti riconoscimenti dalle istituzioni centrali e regionali.
La Repubblica italiana è uno dei pochi Stati europei che tutela esplicitamente le minoranze linguistiche nella sua Costituzione con l’art. 6. Quest’ultimo trova attuazione nella legge quadro 482/1999 (“Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche-storiche”), laddove vengono riconosciute dodici minoranze. I rappresentanti della comunità Arbëresh, in particolare, da oltre cinque secoli rappresentano la massima espressione di integrazione sociale in Europa.
La legge del 1999 cita un livello di intervento centrale, legato alla promozione e alla realizzazione di progetti nazionali e locali,fondati sullo studio delle lingue e delle tradizioni culturali di riferimento.
L’ordinamento giuridico italiano, in questo senso, si ispira ai principi europei. Ma è in tale contesto che emergono le criticità del nostro Paese. Sono due i principali trattati internazionali emanati dal Consiglio d’Europa a tutela delle minoranze linguistiche e, in entrambi i casi, la situazione italiana risulta problematica:
1) La Convenzione-quadro per la protezione delle minoranze nazionali, entrata in vigore nel 1998. L’Italia ha sottoscritto e ratificato la Convenzione, la quale prevede che il Comitato del Consiglio d’Europa visiti gli Stati che hanno ratificato il trattato per verificarne l’effettiva tutela delle minoranze, prima di emanare una relazione ufficiale. Nel corso degli anni, emerge che l’Italia sia stata più volte richiamata dall’Europa per la tutela inefficiente e la scarsità dei fondi assegnati alla protezione delle minoranze linguistiche.
2) La Carta europea delle lingue regionali o minoritarie, anch’essa del 1998 e sottoscritta dall’Italia nel 2000, impegnandosi a ratificare la Carta elencando tutte le lingue regionali o minoritarie alle quali si applicano le misure di tutela e promozione. Tuttavia, questa ratifica non è mai avvenuta, nonostante l’Italia disponga di una lista di idiomi esplicitati nella legge del 1999.
La promozione della diversità linguistica, la tutela delle minoranze e la valorizzazione delle loro culture sono propositi che necessitano evidentemente di un incremento di risorse finanziarie dedicate, le quali devono essere indirizzate verso una serie di iniziative concrete.
Favorire, per esempio, l’accesso ai canali di informazione come la televisione, la radio e il web. Ad eccezione della Valle d’Aosta (minoranza francese) e di Bolzano (minoranza tedesca), le lingue riconosciute dalla legge del 1999 non sono effettivamente parificate: le forme di espressione ufficiale incontrano resistenze e pressioni. Manca un’organizzazione politico-istituzionale unitaria di rappresentanza.
Italia del Meridione è al fianco delle minoranze linguistiche, si batterà per salvaguardarle e valorizzarle, favorendo il loro uso scritto e orale, pubblico e privato, in ogni ambito: insegnamento scolastico, giustizia, media, economia. Perché proteggere una lingua significa proteggere una storia, ogni storia, difendere il patrimonio immateriale. Il più fragile, ma anche il più nobile.
